Geografia

Dział I. Zmiany na mapie politycznej świata

1. Podział polityczny świata

Seterra - aplikacja pomagająca nauczyć się lokalizacji obiektów na mapie

terminy: państwo, granica państwa, enklawa, eksklawa, terytorium zależne;
wskazuje na mapie państwa w Europie (zalecam korzystanie z aplikacji seterra lub z aplikacji na Androida - Geografia świata);
omawia podział mórz i oceanów (terminy: morskie wody wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna);
podaje po dwa przykłady enklaw i eksklaw na świecie oraz wskazuje je na mapie;
podaje nazwy państw do których należą wybrane terytoria zależne (Falklandy, Gibraltar, Grenlandia, Wyspy Owcze, Svalbard, Wyspa Bożego Narodzenia, Gujana Francuska, Reunion);
opisuje rolę Polski w Traktacie Antarktycznym.

2. Wpływ dekolonizacji na współczesny obraz świata

wyjaśnia znaczenie terminów: kolonializm, dekolonizacja;
wymienia przyczyny rozpadu systemu kolonialnego;
wskazuje na mapie obszary kolonialne światowych mocarstw w połowie XX w.;
wymienia państwa europejskie, które w połowie XX w. miały posiadłości kolonialne;
omawia skutki kolonializmu i dekolonizacji zarówno dla państw metropolitalnych, jak i krajów kolonialnych (np. na ludność i jej kulturę, migracje oraz poziom rozwoju gospodarczego).

3a. Integracja i dezintegracja na świecie - cz. I

opisuje zjawisko integracji państw (jako tworzenie nowych państw oraz organizacji międzynarodowych);
wskazuje na mapie państwa Europejskie, które powstały w wyniku dezintegracji (rozpad ZSRR, Jugosławii, Czechosłowacji);
opisuje przyczyny i skutki integracji europejskiej;
omawia zagrożenia związane z dążeniem do separatyzmu w Europie (Kraj Basków, Katalonia);
omawia pozytywne przemiany społeczne i gospodarcze państw związane z ich udziałem w Unii Europejskiej;
opisuje negatywne aspekty integracji w ramach Unii Europejskiej.

3b. Integracja i dezintegracja na świecie - cz. II

wyjaśnia, na czym polega integracja państwa na płaszczyźnie: politycznej, gospodarczej i militarnej;
opisuje działalność ONZ;
wymienia najważniejsze organy ONZ (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Sekretariat ONZ);
wymienia organizacje działające w ramach ONZ (WHO, FAO, UNESCO, UNICEF, Bank Światowy);
wymienia wybrane organizacje międzynarodowe, ich członków oraz główne cele działalności (EU, Rada Europy, NATO, CEFTA, OECD, NAFTA, OPEC).

4. Konflikty międzynarodowe. Terroryzm

opisuje na wybranych przykładach przyczyny światowych konfliktów;
omawia skutki konfliktów, w szczególności ich wpływ na społeczeństwo, zmiany granic państw, gospodarkę oraz zasoby dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego;
omawia problem światowego terroryzmu;
wyjaśnia, czym różni się terroryzm od konfliktu zbrojnego;
omawia możliwe skutki terroryzmu;
opisuje wybrane zamachy terrorystyczne w XXI w.;
opisuje ważniejsze konflikty zbrojne na świecie (izraelsko-palestyński, bałkański, w Rwandzie, w Tybecie, w Sudanie).

5. Podstawowe wskaźniki poziomu rozwoju państw

"What Is GDP?" - film (1:46) wyjaśniający, czym jest GDP (EN)
„Dlaczego niektóre kraje są bogate, a inne biedne" - film wyjaśniający przyczyny różnic w poziomie rozwoju gospodarczego (EN + pol. napisy)

wymienia czynniki, które decydowały i decydują o rozwoju państw;
wyjaśnia, dlaczego wciąż rosną dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego państw;
na podstawie map w atlasie geograficznym wymienia wskaźniki, które mogą służyć jako wskaźniki poziomu rozwoju gospodarczego państw (np. produkcja energii elektrycznej na mieszkańca, liczba abonamentów telefonicznych na 1000 mieszkańców itp.);
opisuje wybrane wskaźniki poziomu rozwoju gospodarczego państw (w szczególności: PKB, PKB per capita, PNB, WDB, MPI, HDI, udział rolnictwa/usług w strukturze PKB, udział rolnictwa/usług w strukturze zatrudnienia);
wymienia podstawowe cechy ekonomiczne, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju.

Dział II. Ludność i osadnictwo

1. Liczba ludności świata i jej zmiany

wymienia przyczyny zmian liczby ludności świata;
opisuje zmiany liczby ludności na świecie od początku naszej ery;
wymienia najludniejsze państwa świata i wskazuje je na mapie;
wyjaśnia, czym jest przyrost naturalny;
oblicza współczynniki urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego;
omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie;
wskazuje różnice między wartościami przyrostu naturalnego w krajach o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego;
podaje przyczyny różnic między wartościami współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w krajach o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.

2. Rozwój demograficzny

https://www.populationpyramid.net/ - Aktualne piramidy wieku i płci dla świata i poszczególnych krajów

omawia model przejścia demograficznego (zróżnicowanie współczynnika urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w 5 fazach modelu);
wymienia przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i regresu demograficznego;
wyjaśnia znaczenie terminu współczynnik dzietności i omawia jego przestrzenne zróżnicowanie;
omawia związek między współczynnikiem dzietności a prostą zastępowalnością pokoleń.

charakteryzuje typy demograficzne społeczeństw (młode, zastojowe, stare) na podstawie piramid wieku i płci wybranych państw (Nigerii, Polski, Japonii);
omawia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństw;
analizuje średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata;
wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji.

3. Rozmieszczenie ludności na świecie

omawia czynniki (przyrodnicze i pozaprzyrodnicze) wpływające na rozmieszczenie ludności na świecie;
opisuje bariery ograniczające osadnictwo i podaje ich przykłady;
wyjaśnia znaczenie pojęć: ekumena, subekumena, anekumena;
wskazuje na mapie obszary korzystnych i niekorzystnych warunków do osadnictwa;
oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia;
wymienia najgęściej zaludnione państwa świata;
wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na świecie.

4. Migracje

wyjaśnia znaczenie terminów: migracje, imigracje, emigracje, reemigracja, repatriacja, saldo migracji, współczynnik salda migracji;
oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego;
uzasadnia pozytywny wpływ repatriacji na gospodarkę Polski;
wskazuje na mapie przykładowe kraje emigracyjne i kraje imigracyjne;
analizuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie salda migracji zagranicznych na świecie.

opisuje kierunki migracji zagranicznych na świecie;
wyjaśnia przyczyny migracji zagranicznych;
omawia pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych;
wymienia skutki napływu imigrantów z Ukrainy do Polski;
wskazuje różnice między uchodźstwem a migracjami ekonomicznymi;
opisuje problemy uchodźców w Europie i innych regionach świata.

5. Zróżnicowanie narodowościowo-etniczne ludności świata

Apartheid explained - film (3:00) wyjaśniający pojęcie apartheidu w RPA (EN)

wymienia odmiany ludzkie i omawia ich rozmieszczenie na świecie;
wyjaśnia znaczenie terminu rasizm;
wyjaśnia, na czym polegała polityka apartheidu w RPA;
wskazuje różnice między narodem a grupą etniczną oraz między mniejszością narodową a mniejszością etniczną;
charakteryzuje państwa o różnej zwartości socjoetnicznej (jednolite narodowościowo i wielonarodowościowe);
opisuje strukturę narodowościową i etniczną ludności Polski;
wskazuje na mapie Polski regiony zamieszkiwane przez największą liczbę przedstawicieli mniejszości narodowych;
omawia zróżnicowanie narodowościowe i etniczne w wybranych krajach (Kongo, Łotwa, Grecja, Japonia);
analizuje problemy państw o różnej zwartości socjoetnicznej.

6a. Zróżnicowanie językowe ludności świata

wymienia języki oficjalne (oficjalna "szóstka");
omawia strukturę językową ludności świata według rodzin językowych (wykres str. 85 w podręczniku);
wyjaśnia znaczenie terminów: język urzędowy, żywy, wymarły, sztuczny ;
wymienia przykłady języków sztucznych;
przedstawia podział indoeuropejskiej rodziny językowej.

6b. Struktura wykształcenia ludności świata

wymienia przykłady alfabetów;
wyjaśnia znaczenie terminów: analfabetyzm, wskaźnik analfabetyzmu, wskaźnik skolaryzacji ;
omawia poziom analfabetyzmu i skolaryzacji w wybranych państwach;
analizuje zróżnicowanie struktury wykształcenia ludności na świecie
opisuje związek między wykształceniem ludności a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

7. Zróżnicowanie religijne ludności świata

wyjaśnia znaczenie terminu religia;
omawia strukturę wyznaniową w wybranych państwach (Hiszpania, Afganistan, Słowacja, Polska);
wymienia trzy wielkie religie uniwersalne (chrześcijaństwo, islam, buddyzm);
opisuje wybrane religie (chrześcijaństwo, islam, buddyzm, judaizm, hinduizm) i ich rozmieszczenie na świecie;
opisuje wpływ tych religii na życie człowieka i gospodarkę.

8. Kręgi kulturowe

wyjaśnia znaczenie terminu kultura;
wymienia kręgi kulturowe na świecie i opisuje wartości wyznawane przez społeczności różnych kręgów;
wskazuje na mapie kręgi kulturowe;
omawia konsekwencje zróżnicowania kulturowego ludności świata;
omawia wkład kręgów kulturowych w dziedzictwo kulturowe ludzkości.

9. Przestrzeń i jej kulturowe postrzeganie przez człowieka - temat fakultatywny

10. Rozwój sieci osadniczej na świecie

omawia kryteria podziału jednostek osadniczych na wsie i miasta;
wymienia czynniki kształtujące sieć wiejską i miejską;
podaje przyczyny przemian w osadnictwie wiejskim.

11. Urbanizacja

wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji;przedstawia płaszczyzny urbanizacji;
opisuje fazy urbanizacji i ich przebieg w różnych rejonach świata;
podaje różnice między procesami urbanizacji zachodzącymi w państwach o niskim i wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego;
analizuje wskaźnik urbanizacji i jego zróżnicowanie na świecie;
wskazuje na mapie państwa i regiony o niskim i wysokim wskaźniku urbanizacji;
omawia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce;
analizuje przyczyny i skutki urbanizacji w wybranych regionach świata;
wyjaśnia, na czym polega proces metropolizacji;
podaje cechy metropolii.

12. Miasta świata

opisuje funkcje miast;
podaje przykłady miast o różnych funkcjach;
wyjaśnia znaczenie terminu megamiasto;
wymienia najludniejsze zespoły miejskie świata i wskazuje je na mapie;
omawia proces tworzenia się megamiast;
opisuje formy zespołów miejskich (aglomeracja monocentrycza, aglomeracja policentryczna, megalopolis);
rozpoznaje formy zespołów miejskich na świecie i w Polsce;
wyjaśnia różnice między megamiastem a megalopolis;
wymienia i wskazuje na mapie największe megalopolis w krajach wysoko rozwiniętych;
charakteryzuje typy fizjonomiczne miast.

13. Rozwój obszarów wiejskich

wyjaśnia znaczenie terminów: obszar wiejski, wieś;
wskazuje na mapie państwa o najmniejszym i największym udziale ludności wiejskiej w ogólnej liczbie mieszkańców;
wyjaśnia zależność między udziałem ludności wiejskiej w całkowitej liczbie mieszkańców kraju a jego poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego;
omawia nowe funkcje obszarów wiejskich;
przedstawia czynniki rozwoju obszarów wiejskich;
omawia przyczyny wyludniania się obszarów wiejskich na przykładzie Europy;
wyjaśnia przyczyny depopulacji niektórych wsi w Polsce.

Dział III. Sektory gospodarki. Globalizacja

1. Zmiana roli sektorów gospodarki

omawia podział gospodarki na sektory;
wyjaśnia zależność między udziałem usług/rolnictwa w tworzeniu PKB/zatrudnieniu a poziomem rozwoju gospodarczego państwa;
wymienia funkcje poszczególnych sektorów gospodarki;
analizuje na podstawie mapy udział usług w zatrudnieniu i strukturze WDB na świecie;
wykazuje związek między strukturą zatrudnienia i strukturą WDB w wybranych krajach a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;
omawia zmiany roli sektorów w gospodarce Polski i podaje przyczyny zmian;
klasyfikuje działalność gospodarczą według PKD (wystarczy podać przykłady sekcji w każdym z sektorów gospodarki);
podaje przykłady zacierania się różnic między sektorem przemysłowym a sektorem usługowym.

2. Globalizacja

wyjaśnia znaczenie terminów: globalizacja;
przedstawia przejawy globalizacji na płaszczyznach: gospodarczej, społecznej i politycznej;
wskazuje na mapie kraje o najwyższym i najniższym indeksie globalizacji na świecie;
wymienia przyczyny i skutki globalizacji;
wymienia pozytywne i negatywne skutki globalizacji na przykładzie Polski;
opisuje przestrzenne zróżnicowanie indeksu globalizacji;
omawia wpływ międzynarodowych korporacji na światową gospodarkę;
przedstawia wpływ globalizacji i rozwoju technologii na zatrudnienie.

Dział IV. Rolnictwo

1. Czynniki rozwoju rolnictwa

opisuje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa;
opisuje pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa;
przedstawia podział użytków rolnych (grunty orne, uprawy trwałe, użytki zielone);
przedstawia przyczyny zróżnicowania struktury użytków rolnych w różnych państwach (np. Australia, Czad, Chiny, Czechy, Niemcy, Japonia, Polska);
omawia zmiany w strukturze użytkowania ziemi na świecie w Brazylii i Wielkiej Brytanii;
podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków zmian użytkowania ziemi na świecie;
charakteryzuje strukturę użytkowania ziemi w Polsce;
wskazuje regiony w Polsce o wysokim udziale gruntów ornych oraz użytków zielonych w strukturze użytków rolnych.

2. Typy rolnictwa i regiony rolnicze

opisuje podział rolnictwa ze względu na przeznaczenie produkcji rolnej;
opisuje podział rolnictwa ze względu na intensywność produkcji rolnej;
omawia cechy i typy rolnictwa intensywnego oraz rolnictwa ekstensywnego;
charakteryzuje rolnictwo pierwotne, rolnictwo tradycyjne i rolnictwo rynkowe;
wskazuje na mapie i charakteryzuje główne regiony rolnicze świata.

3. Rolnictwo uprzemysłowione i rolnictwo ekologiczne

przedstawia cechy rolnictwa uprzemysłowionego;
omawia czynniki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego;
przedstawia zasady rolnictwa ekologicznego;
wykazuje różnice między rolnictwem uprzemysłowionym a rolnictwem ekologicznym oraz przedstawia ich wady i zalety;
wskazuje na mapie Europy kraje o największym udziale rolnictwa ekologicznego;
wymienia przyczyny słabego rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce;
wyjaśnia znaczenie terminu GMO i wskazuje na mapie państwa, w których dopuszczono uprawy roślin modyfikowanych genetycznie;
przedstawia dylematy związane z wykorzystywaniem roślin modyfikowanych genetycznie.

4. Główne obszary upraw

omawia podział roślin uprawnych oraz przykłady ich zastosowania;
wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie upraw na świecie;
opisuje warunki uprawy i wskazuje na mapie główne obszary upraw: ryżu, pszenicy, kukurydzy, jęczmienia i żyta;
omawia uprawę roślin strączkowych na świecie, bulwiastych i korzeniowych;
omawia uprawę warzyw i owoców na świecie;
opisuje uprawę używek na świecie;
opisuje warunki uprawy roślin przemysłowych i wymienia ich największych producentów.

5. Główne obszary chowu zwierząt

wyjaśnia różnicę między chowem a hodowlą zwierząt;
omawia typy chowu zwierząt gospodarskich (pastwiskowy, oborowo-pastwiskowy, oborowy);
przedstawia podział zwierząt gospodarskich i kierunki ich chowu;
porównuje chów ekstensywny i intensywny;
opisuje chów bydła, owiec, trzody chlewnej i drobiu na świecie (wskazuje na mapie główne rejony chowu; podaje przybliżoną wielkość pogłowia; wymienia państwa o największym pogłowiu tych zwierząt);
omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie gatunkowe chowu zwierząt gospodarskich na świecie.

6. Lasy na Ziemi. Gospodarka leśna

wyjaśnia różnice między leśnictwem a gospodarką leśną;
wymienia funkcje lasów;
wskazuje na mapie państwa o największej i najmniejszej lesistości;
charakteryzuje główne typy lasów;
opisuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika lesistości na świecie;
przedstawia przykłady rabunkowej i racjonalnego gospodarki leśnej;
uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie.

7. Rybactwo

wyjaśnia znaczenie terminów: rybactwo, rybołówstwo, akwakultura, marikultura;
wymienia najczęściej poławiane gatunki organizmów wodnych;
wskazuje na mapie najważniejsze łowiska na świecie;
opisuje wielkość połowów i produkcji akwakulturowej w wybranych krajach;
wyjaśnia, czym jest przełowienie.

Dział V. Przemysł

1. Czynniki lokalizacji przemysłu

wymienia i opisuje czynniki lokalizacji przemysłu na świecie (przyrodnicze, naukowo-techniczne, społeczno-polityczne i behawioralne);
omawia przymusową, związaną i swobodną lokalizację przemysłu oraz podaje przykłady;
omawia korzyści i niekorzyści aglomeracji;
wyjaśnia, na czym polega proces deglomeracji przemysłu;
opisuje zmiany roli czynników lokalizacji przemysłu i omawia przyczyny zmian.

2. Przemysł tradycyjny i przemysł zaawansowanych technologii (high-tech)

wymienia działy przemysłu tradycyjnego i przemysłu zaawansowanych technologii;
podaje cechy przemysłu tradycyjnego i przemysłu high-tech;
omawia i porównuje czynniki lokalizacji przemysłu tradycyjnego i high-tech;
opisuje zmiany znaczenia czynników lokalizacji przemysłu;
omawia rozmieszczenie wybranych działów przemysłu tradycyjnego;
wskazuje na mapie główne ośrodki produkcji wyrobów tekstylnych i odzieży oraz produkcji metali;
omawia rozmieszczenie przemysłu zaawansowanych technologii na świecie;
wskazuje na mapie państwa o największym udziale produktów zaawansowanych technologii w eksporcie artykułów przemysłowych;
wymienia ważniejsze ośrodki przemysłu high-tech i wskazuje je na mapie;
omawia skutki rozwoju nowoczesnego przemysłu.

3. Zmiany w przemyśle na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: industrializacja, dezindustrializacja, reindustrializacja;
omawia przyczyny dezindustrializacji;
opisuje przebieg i skutki dezindustrializacji;
omawia rolę procesów reindustrializacji w gospodarce;
opisuje przebieg procesów industrializacji, dezindustrializacji i reindustrializacji w Polsce.

4. Obszary koncentracji przemysłu - 2 godz. lekc.

wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu;
omawia różnice między ośrodkiem przemysłowym a okręgiem przemysłowym;
wymienia rodzaje okręgów przemysłowych (surowcowe, transportowe, wielkomiejskie i poligenetyczne) i podaje ich przykłady na świecie;
wskazuje na mapie ważniejsze okręgi przemysłowe i omawia ich rozmieszczenie na świecie (na podstawie mapy w podręczniku str. 227);

wskazuje na mapie Polski okręgi przemysłowe;
omawia rozmieszczenie ośrodków przemysłowych;
opisuje formy koncentracji przemysłu high-tech;
omawia czynniki warunkujące powstanie technopolii i opisuje wybrane technopolie na świecie;
wyjaśnia, czym są klastry, i omawia ich rolę w budowie gospodarki opartej na wiedzy.

5. Budownictwo

wyjaśnia znaczenie terminu budownictwo;
omawia czynniki rozwoju budownictwa;
przedstawia rolę budownictwa w gospodarce ;
analizuje na podstawie mapy udział budownictwa w strukturze zatrudnienia na świecie i w Polsce;
prezentuje argumenty przemawiające za potrzebą zharmonizowania stylu budownictwa z istniejącym krajobrazem;
przedstawia różne oblicza budownictwa na świecie i w Polsce.

6. Źródła energii i bilans energetyczny

Energetyka wiatrowa - 12-minutowy film prezentujący zalety i wady rozwoju energetyki wiatrowej (projekt Odyssey)
Energetyka wiatrowa - pakiet materiałów dla ucznia i nauczyciela (projekt Odyssey)

wymienia nieodnawialne i odnawialne źródła energii;
charakteryzuje surowce energetyczne;
opisuje na podstawie mapy wydobycie surowców energetycznych na świecie i wskazuje wybrane okręgi surowcowe;
wymienia największych producentów surowców energetycznych na świecie;
omawia skutki rosnącego zapotrzebowania na energię;
opisuje odnawialne źródła energii;
przedstawia bilans energetyczny świata i jego zmiany w ciągu ostatnich 200 lat;
określa udział poszczególnych źródeł energii w bilansie energetycznym świata;
omawia bilans energetyczny Polski;
wymienia działania podejmowane na rzecz ograniczenia tempa wzrostu zużycia energi.

7. Produkcja i zużycie energii elektrycznej

omawia gospodarcze znaczenie energii elektrycznej;
przedstawia wielkość produkcji energii elektrycznej na świecie, jej strukturę oraz głównych producentów i konsumentów energii elektrycznej
porównuje na podstawie mapy wielkość produkcji energii elektrycznej przypadającej na jednego mieszkańca w wybranych państwach świata;
charakteryzuje energetykę opartą na nieodnawialnych i odnawialnych źródłach energii;
wymienia typy elektrowni;
przedstawia strukturę produkcji energii elektrycznej według typów elektrowni w Polsce i w wybranych krajach świata;
porównuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce ze strukturą produkcji energii elektrycznej w wybranych krajach Europy i świata;
charakteryzuje prawidłowości w zakresie zmian udziału źródeł odnawialnych w strukturze zużycia energii;
przedstawia związek między strukturą produkcji energii elektrycznej a bezpieczeństwem energetycznym kraju;
omawia zalety i wady wybranych typów elektrowni.

8. Energetyka jądrowa

omawia rozwój energetyki jądrowej na świecie;
wymienia kraje produkujące najwięcej energii jądrowej na świecie;
omawia znaczenie energetyki jądrowej na świecie;
omawia przyczyny i skutki rozwoju energetyki jądrowej;
opisuje plany rozwoju energetyki jądrowej w Polsce;
uzasadnia potrzebę społecznej debaty dotyczącej rozwoju energetyki jądrowej w Polsce.

Dział VI. Usługi

6.1. Zróżnicowanie usług na świecie

klasyfikuje usługi według różnych systemów:
- konsumpcyjne, produkcyjne, ogólnospołeczne
- materialne, niematerialne
- podstawowe, wyspecjalizowane;
omawia zmiany znaczenia usług w zależności od fazy rozwoju cywilizacyjnego (preindustrialna, industrialna, postindustrialna, informacyjna);
uzasadnia, że udział usług w PKB oraz strukturze zatrudnienia jest wskaźnikiem poziomu rozwoju gospodarczego.

6.2. Transport

wymienia rodzaje transportu;
opisuje elementy infrastruktury transportowej;
wymienia przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne czynniki, które mają wpływ na rozwój transportu (jego rodzaj, jakość itp.);
porównuje czynniki rozwoju transportu w Polsce i innymi krajami Unii Europejskiej.
omawia znaczenie transportu: samochodowego, kolejowego, morskiego, wodnego śródlądowego, lotniczego i przesyłowego;
przedstawia wady i zalety poszczególnych rodzajów transportu;
opisuje strukturę przewozów w Polsce (ze względu na rodzaj transportu);
wyjaśnia znaczenie transportu w rozwoju społeczno-gospodarczym.

6.3. Łączność

wyjaśnia znaczenie terminu łączność;
przedstawia podział łączności;
omawia miejsce łączności w PKD;
opisuje rozwój łączności;
omawia rozwój telefonii i jej rodzaje;
analizuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie liczby telefonów komórkowych przypadających na 100 mieszkańców na świecie;
omawia rozwój telekomunikacji komputerowej;
analizuje na podstawie mapy dostęp do internetu na świecie;
opisuje znaczenie łączności w światowej gospodarce;
wyjaśnia znaczenie terminów: społeczeństwo informacyjne, wykluczenie cyfrowe;
omawia rolę telekomunikacji w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego.

6.4. Społeczeństwo informacyjne. Gospodarka oparta na wiedzy

wymienia przejawy kształtowania się społeczeństwa informacyjnego;
przedstawia pozytywne i negatywne skutki kształtowania się społeczeństwa informacyjnego;
omawia cechy gospodarki opartej na wiedzy;
przedstawia czynniki wpływające na innowacyjność i rozwój gospodarki opartej na wiedzy;
omawia znaczenie kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy;
wyjaśnia, na czym polega wsparcie udzielane młodym, innowacyjnym przedsiębiorstwom – start-upom przez inkubatory przedsiębiorczości i akceleratory biznesu.

6.5. Usługi edukacyjne i finansowe

opisuje wpływ edukacji na rozwój społeczny i gospodarczy kraju;
wykazuje związek między wydatkami państwa na edukację a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;
wyjaśnia znaczenie kształcenia ustawicznego;
wykazuje związek między nakładami na prace badawczo-rozwojowe a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa;
wymienia państwa o największych nakładach na działalność badawczo-rozwojową;
omawia znaczenie usług bankowych w rozwoju społeczno-gospodarczym świata;
opisuje wpływ usług ubezpieczeniowych na życie człowieka.

6.6. Handel międzynarodowy

wyjaśnia znaczenie terminów: handel międzynarodowy, eksport, import, reeksport, bilans handlowy;
wymienia przedmioty handlu międzynarodowego;
omawia cele Światowej Organizacji Handlu;
opisuje czynniki wpływające na rozwój handlu międzynarodowego;
przedstawia zróżnicowanie struktury towarowej handlu zagranicznego w wybranych państwach.
omawia rolę usług w handlu międzynarodowym;
wyjaśnia, na czym polega przepływ kapitału między państwami;
opisuje kierunki międzynarodowej wymiany towarowej;
przedstawia znaczenie wymiany handlowej w rozwoju społeczno-gospodarczym świata;
omawia miejsce Polski w handlu międzynarodowym;
wymienia głównych partnerów handlowych Polski;
opisuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski;
wymienia zasady sprawiedliwego handlu i wyjaśnia ich znaczenie.

6.7. Rozwój turystyki na świecie

wyjaśnia znaczenie terminu turystyka;
przedstawia podział turystyki ze względu na cel wyjazdów turystycznych (np. wypoczynkowa, uzdrowiskowa, religijna i in.);
omawia rozwój ruchu turystycznego na świecie;
wymienia czynniki, które przyczyniły się do rozwoju turystyki na świecie;
opisuje pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki (z punktu widzenia turysty oraz mieszkańca regionu turystycznego);
opisuje znaczenie usług turystycznych dla gospodarki państw świata.

6.8. Regiony turystyczne świata

wymienia walory turystyczne (przyrodnicze i kulturowe) oraz przykładowe atrakcje turystyczne;
podaje przykłady elementów zagospodarowania turystycznego;
podaje przykłady regionów turystycznych na świecie;
opisuje wybrany region turystyczny na świecie (z wyłączeniem regionów z Polski);
omawia rolę turystyki w światowej gospodarce;
wskazuje kraje o najwyższym udziale turystyki w PKB, opisuje wady i zalety dużego udziału turystyki w PKB;
wskazuje na mapie najważniejsze miejsca pielgrzymkowe na świecie (z uwzględnieniem różnych religii).

Dział VII. Wpływ człowieka na środowisko

7.1. Konflikt w relacji człowiek - środowisko przyrodnicze

wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja;
dostrzega konflikt interesów w relacjach człowiek – środowisko przyrodnicze;
wymienia przyczyny nasilania się konfliktu człowiek – środowisko przyrodnicze;
podaje przykłady konfliktów ekologicznych;
wyjaśnia, na czym polega zrównoważony rozwój;
omawia najważniejsze zasady zrównoważonego rozwoju;
wymienia cele zrównoważonego rozwoju;
wymienia międzynarodowe dokumenty dotyczące zrównoważonego rozwoju.

7.2. Wpływ działalności człowieka na atmosferę

"What is the Greenhouse Effect?" - 2,5 minutowy film w jęz. angielskim wyjaśniający mechanizm działałania efektu cieplarnianego
"Co z dziurą ozonową" - film (9 min.) z cyklu "Nauka to lubię" Tomasza Rożka

wymienia rodzaje zanieczyszczeń atmosfery;
opisuje naturalne i antropogeniczne źródła zanieczyszczenia atmosfery;
opisuje mechanizm powstawania efektu cieplarnianego;
wymienia gazy cieplarniane emitowane ;
omawia przyczyny i skutki globalnego ocieplenia;
wymienia rodzaje smogu i opisuje mechanizm ich powstawania;
porównuje smog fotochemiczny ze smogiem siarkowym;
omawia emisję dwutlenku węgla na świecie oraz emisję tlenków siarki i azotu w UE;
wymienia sposoby zapobiegania smogowi;
omawia mechanizm powstawania dziury ozonowej;
opisuje wpływ zanieczyszczeń powietrza na ludzki organizm.

7.3. Wpływ działalności człowieka na hydrosferę

Arctic Sea Ice Reaches 2021 Minimum Extent - animacja obrazująca zmiany zasięgu lodu w Arktyce
Jezioro Aralskie - jak z czwartego największego jeziora stworzyć toksyczną pustynię? - 4-minutowy film
Morze wróci - 3-minutowy, sentymentalny

omawia wykorzystywanie wody przez człowieka;
wyjaśnia, w jaki sposób działalność gospodarcza człowieka narusza stosunki wodne;
wymienia rodzaje zanieczyszczeń wód;
wyjaśnia znaczenie terminu "eutrofizacja wód";
opisuje przypadek Jeziora Aralskiego.

7.4. Wpływ działalności rolniczej na środowisko przyrodnicze

wyjaśnia znaczenie terminu agrotechnika;
omawia wpływ monokultury rolnej i płodozmianu i na żyzność gleby;
opisuje wpływ chemizacji i mechanizacji rolnictwa na środowisko przyrodnicze;
omawia wpływ nadmiernego wypasu zwierząt na środowisko;
przedstawia etapy pustynnienia;
przedstawia pozytywne i negatywne skutki melioracji.

7.5. Wpływ działalności górniczej na środowisko przyrodnicze

wymienia rodzaje kopalń i podaje nazwy wydobywanych w nich surowców;
omawia wpływ kopalń otworowych, głębinowych i odkrywkowych na środowisko przyrodnicze;
wyjaśnia, jak powstaje lej depresyjny;
omawia kierunki rekultywacja terenów pogórniczych;
podaje przykłady rekultywacji obszarów pogórniczych w Polsce.

7.6. Wpływ transportu i turystyki na środowisko przyrodnicze

wyjaśnia wpływ emisji zanieczyszczeń na środowisko przyrodnicze;
omawia wpływ transportu na przekształcenie krajobrazu;
opisuje wpływ rozwoju infrastruktury transportowej na florę i faunę;
omawia negatywny wpływ transportu na człowieka;
wyjaśnia, w jaki sposób rozwój turystyki wpływa na wody, krajobraz, zanieczyszczenie powietrza oraz gleby;
wyjaśnia znaczenie terminu zrównoważona turystyka;
przedstawia możliwości stosowania zasad zrównoważonego rozwoju w turystyce;
omawia zasady zrównoważonej turystyki zastosowane w Tatrzańskim Parku Narodowym.

7.7. Krajobraz kulturowy i jego ochrona

wyjaśnia znaczenie terminu krajobraz kulturowy;
wymienia elementy krajobrazu kulturowego miejskiego i krajobrazu kulturowego wiejskiego;
omawia proces degradacji krajobrazu miejskiego;
opisuje działania człowieka prowadzące do degradacji krajobrazu wiejskiego;
wyjaśnia rolę planowania przestrzennego w kształtowaniu i ochronie krajobrazu kulturowego;
podaje przykłady innych form ochrony krajobrazu;
wymienia działania człowieka służące ochronie krajobrazu kulturowego.

7.8. Rewitalizacja i działania proekologiczne

„Jak segregowane są odpady" - film (4:51) nt. segrowania odpadów w firmie Lekaro
„Jak wygląda praca w sortowni odpadów" - reportaż (11:45) z pracy w sortowni
„Jak Szwedzi zamieniają odpady w złoto" - fim (8:00) o wzorcowej gospodarce odpadami

wyjaśnia znaczenie terminów: rekultywacja krajobrazu, renaturalizacja krajobrazu, rewitalizacja krajobrazu;
omawia rodzaje i cele działań rewitalizacyjnych;
podaje przykłady procesów rewitalizacji obszarów zdegradowanych w Polsce;
wymienia przykłady proekologicznych rozwiązań w działalności rolniczej;
omawia proekologiczne rozwiązania w działalności przemysłowej;
podaje przykłady rozwiązań proekologicznych w działalności usługowej;
wyjaśnia, jakie działania proekologiczne można podjąć, aby korzystnie wpłynąć na środowisko przyrodnicze.