SZKIC HISTORII SZKOŁY

OKOLICA SZKOŁY I OKOLICZNOŚCI POWSTANIA PLACÓWKI EDUKACYJNEJ

    Wieś Milanów istniała od XIV w. Pierwsza wzmianka o istnieniu w tej okolicy placówki edukacyjnej, mieszczącej się w budynku parafialnym, pochodzi z 1603 roku. Budynek ten znajdował się około 100 metrów od dzisiejszego pałacu, kierując się do dzisiejszego budynku kościoła. W 1677 cały majątek Milanowo nabył Jan Sobieski, późniejszy król Jan III, który uczynił to miejsce swoją siedzibą i zmienił nazwę na Villa Nova. Jeszcze w 1677 roku nazwę tę spolszczono jako Wilanów”. Z inicjatywy nowego właściciela powstał okazały, barokowy pałac, którego jednym z twórców był włoski architekt Augustyn Locci. W 1799 r. pałac, zgodnie z życzeniem Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, przejęli jej córka Aleksandra Lubomirska i zięć Stanisław Kostka Potocki. Ambicją nowych właścicieli stało się przywrócenie dawnej świetności „domowi ręką bohatera wzniesionego”. W części pałacu utworzono „sanktuarium”, w  którym gromadzono pamiątki po królu Janie III Sobieskim. W 1805 r. Stanisław Kostka Potocki udostępnił obiekt szerszej publiczności, czyniąc z niego muzeum.

    Nie wiemy, jak wyglądała edukacja w majątku Milanowo/Villa Nova/Wilanów po 1603 roku. W czasach króla Jana III czy też później, w okresie funkcjonowania  Komisji Edukacji Narodowej, nie istniała tutaj żadna wzmiankowana w źródłach placówka edukacyjna.

    Powstanie naszej szkoły wiąże się nierozerwalnie z postacią jej patrona – Stanisława Kostki Potockiego. Właściciel majątku Wilanów został w 1807 roku  członkiem Izby Edukacyjnej Komisji Rządzącej Księstwa Warszawskiego. Z tego samego roku pochodzi decyzja o założeniu pierwszej szkoły elementarnej w Wilanowie w 1807 roku. Szkołę umieszczono w budynku znajdującym się za południowym skrzydłem pałacu. To właśnie z tej placówki zrodziły się późniejsza szkoła powszechna, podstawowa i liceum w Wilanowie. Staraniem patrona naszej szkoły, reformatora i modernizatora polskiej edukacji, wprowadzono w 1808 roku w Księstwie Warszawskim obowiązek szkolny dla wszystkich dzieci.

    XIX wiek to okres stabilnego funkcjonowania szkoły. Upadek Księstwa Warszawskiego i utrata niepodległości w 1815 nie przerwał jej działania. Już w  kontrolowanym przez Carstwo Rosyjskie Królestwie Polskim szkoła została w 1828 roku przemianowana, zgodnie z rosyjskim nazewnictwem, na szkołę parafialną. W 1838 roku odbył się w Wilanowie pierwszy egzamin, potwierdzający kompetencje pedagogiczne nauczyciela, co miało podnieść rangę i poziom placówki. W 1853 po raz pierwszy nauczycielem została osoba z wykształceniem kierunkowym – absolwent Instytutu Nauczycieli Elementarnych w Łowiczu. Do dzieci wilanowskich dołączyły w tamtym czasie dzieci z Powsinka.

 

ROZWÓJ SZKOŁY. POWSTANIE BUDYNKU SZKOŁY

    Ważnym krokiem w rozwoju szkoły były lata 1894-1896. Ksawery Branicki, ówczesny właściciel dóbr wilanowskich, podarował na potrzeby szkoły działkę w pobliżu zbiegu ulic Vogla i Przyczółkowej (dokładnie ulic Przydatki i Przyczółkowej). Na tej działce wzniesiono murowany budynek szkolny z czerwonej, klinkierowej cegły. Budynek ten był częścią naszej szkoły aż do lat 50. XX wieku, a w latach 60. znajdowała się w nim szkoła podstawowa nr 169.

    W okresie pierwszej wojny światowej szkoła wciąż funkcjonowała – z wyjątkiem roku szkolnego 1914/15. Od kolejnego roku, po wyparciu Rosjan przez Niemców z ziem byłego Królestwa Polskiego, finansowana była przez gminę. Nowe szanse na rozwój dawało odzyskanie i obronienie niepodległości w latach 1918-1920. W wolnej już Polsce nasza szkoła otrzymała nr 23. Rozpoczęto jej rozwój już jako szkoły podstawowej. Do roku szkolnego 1925/26 udało się ją przekształcić w pełną, siedmioklasową szkołę podstawową, co nie było normą w okresie II Rzeczypospolitej. W tym też czasie do grona uczniów dołączyły dzieci z Kępy Zawadowskiej.

    W 1926 r. kierownikiem placówki został pan Adam Worobczuk, absolwent Instytutu Nauczycielskiego, podczas pierwszej wojny światowej adiutant samego generała Józefa Hallera. Dzięki staraniom nowego kierownika w 1928 roku powołano przy pomocy lokalnej społeczności komitet budowy szkoły. W 1929 zakupiono od hr. Adama Branickiego działkę przy dzisiejszej ulicy Wiertniczej 26. 30 lipca 1930 roku dokonano na niej uroczystego rozpoczęcia budowy nowoczesnego budynku w kształcie złamanej podkowy, w 1934 oddano do użytku pierwsze skrzydło, a w 1935 oddano ukończoną szkołę. W starym budynku przy ulicy Vogla pozostały oddziały I-III dla dzieci z Powsinka. Szkoła liczyła wtedy już 800 uczniów i 17 nauczycieli. W tym okresie ze szkołą związał się jej wieloletni dyrektor – Jan Kazimierczak. W 1935 roku został on nauczycielem w szkole wilanowskiej.

    Tuż przy nowym gmachu szkoły znajdowała się, zachowana do końca lat 50. remiza strażacka. Potrzeby szkoły i liczba uczniów stale rosła – już w 1938 roku rozpoczęto budowę skrzydła wschodniego, w którym planowano ulokować salę gimnastyczną. Oddano je do użytku dopiero w 1940 roku.

    Rozwój szkoły przerwał wybuch kolejnej wojny. W pierwszych dniach kampanii wrześniowej nauczyciele zadbali o zabezpieczenie mienia szkoły. Dnia 1 września 1939 roku odbyła się ostatnia Rada Pedagogiczna. W dniach 12-18 września trwały walki w gminie Wilanów. Szczęśliwie, budynek szkoły ucierpiał w stosunkowo niewielkim stopniu. Mimo okupacyjnej rzeczywistości działalność oświatowa szkoły nie usta-ła – uczniowie kontynuowali naukę na tyle, na ile pozwalały władze okupacyjne. Nieoficjalnie nauczyciele uzupełniali wiedzę uczniów na tajnych kompletach, prowadzonych pod auspicjami podziemnej Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Prowadził je m.in. przyszły kierownik szkoły, pan Jan Kazimierczak. Tajne nauczanie odbywało się w prywatnych mieszkaniach nauczycieli, obejmowało ono również poziom gimnazjalny.

    19 stycznia 1940 okupant aresztował kierownika szkoły, Adama Worobczuka. Został rozstrzelany w Palmirach w kwietniu tego samego roku. Nowym kierownikiem szkoły został jej wieloletni nauczyciel, Józef Kotlarski. W 1941 nowoczesny budynek szkoły został zajęty na potrzeby Luftwaffe, a uczniowie i nauczyciele musieli pomieścić się w starym budynku na rogu ul. Vogla.

    Po wypędzeniu przez Niemców mieszkańców Wilanowa w sierpniu 1944 roku, część kadry i uczniów trafiła do Józefosławia, gdzie próbowano kontynuować działalność. Zachowało się zaświadczenie, z którego wynika, że mimo wszelkich trudności tajne komplety trwały od 8 listopada 1939 roku do 17 stycznia 1945 roku, czyli przez niemal całą okupację.

 

ROZWÓJ SZKOŁY PO WOJNIE. POWSTANIE PIERWSZEJ SZKOŁY ŚREDNIEJ W WILANOWIE

    Już 17 stycznia 1945 r. w dniu wyparcia Niemców przez Armię Czerwoną z Warszawy, niektórzy nauczyciele wrócili do szkoły. Część z nich codziennie docierała do szkoły z Józefosławia, gdzie znaleźli tymczasowe schronienie. Budynek był zniszczony, ale nie został zrównany z ziemią. W nieco lepszym stanie ocalała stara szkoła przy ulicy Vogla, w której odbywała się nauka na trzy zmiany. Budynek ten udało się ponownie objąć w lutym 1945 roku. 4 marca 1945 tymczasowym kierownikiem szkoły został Jan Kazimierczak, a 1 sierpnia 1946 pełnoprawnym jej kierownikiem. Powojenny rok szkolny trwał do 31 lipca i zakończył się uroczystością na dziedzińcu Pałacu w Wilanowie, transmitowaną przez radio.

    Powojenna reorganizacja przyniosła interesujące perspektywy dla rozwoju placówki. Od marca 1945 roku staraniem kierownika szkoły uruchomiono pierwszą szkołę średnią w Wilanowie – Gimnazjum Wilanowskie. Działo ono niejako przy szkole podstawowej, dzieląc z nią część kadry nauczycielskiej. Zajęcia odbywały się w budynku przy dzisiejszej ulicy Stanisława Kostki Potockiego, naprzeciwko pałacowego warsztatu. W roku szkolnym 1945/46 otwarto w nim aż
dwie klasy pierwsze. Z powodu trudności lokalowych – konieczności opuszczenia budynku na potrzeby przedszkola (ochronki) przenoszonego z ul. Biedronki – gimnazjum funkcjonowało tylko przez dwa lata. Rok po jego zamknięciu, w 1948 roku, reforma edukacji zlikwidowała gimnazja, wprowadzając siedem lat szkoły podstawowej i cztery lata liceum.

    Stary budynek przy rogu ulicy Vogla był zdecydowanie zbyt mały jak na potrzeby placówki. Najważniejszym celem ówczesnego kierownictwa była więc odbudowa szkoły przy ulicy Wiertniczej. W pracach brali udział uczniowie, grono pedagogiczne oraz mieszkańcy Wilanowa, którzy do dziś identyfikują się ze szkołą i czują się za nią odpowiedzialni. W kwietniu 1946 roku rozpoczęto odbudowę gmachu szkoły. Dnia 1 września 1947 roku do jeszcze remontowanego budynku wrócili uczniowie, a w 1948 ostatecznie oddano do pełnego użytku odbudowany gmach szkoły.

 

POWSTANIE LICEUM. NADANIE IMIENIA LICEUM I SZKOLE PODSTAWOWEJ

    W 1951 roku włączono gminę Wilanów w granice Warszawy (do 1960 r. jako odrębną dzielnicę, później jako część Mokotowa). Jak już wspomniano, od roku szkolnego 1948/49 funkcjonował nowy system edukacji. Istniały szkoły podstawowe, połączone szkoły ogólnokształcące stopnia podstawowego i licealnego (klasy I–XI, znane jako „11-klasowe”) oraz szkoły stopnia licealnego (klasy VIII–XI). Staraniem kierownika Jana Kazimierczaka, działacza Zjednoczonego
Stronnictwa Ludowego, w 1952 roku została utworzona taka 11-klasowa szkoła ogólnokształcąca, składająca się właśnie ze szkoły podstawowej i liceum. Od tego roku całą edukację szkolną można było odbyć w Wilanowie. Ten właśnie rok należy traktować jako właściwą datę rozpoczęcia działalności dzisiejszego XXXVIII LO.

    Nieustanne zwiększanie się ilości uczniów wymusiło rozbudowę szkoły, której dokonano w latach 1957-1960. Zajęcia w budynku wznowiono 1 września 1959 roku. W tym samym roku ogrodzono teren szkoły nowym parkanem, którego okalał teren dookoła szkoły do jesieni 2022 roku. Wokół budynku uczniowie pod kierunkiem nauczycieli założyli piękny ogród. W 1964 roku szkoła zajęła I miejsce w Warszawie za najpiękniejsze otoczenie. Na terenie znajdowały się działki, na których uczniowie w ramach prac społecznych uprawiali warzywa, wykorzystywane w stołówce szkolnej.

    Nowa reforma szkolna, zapoczątkowana ustawą sejmową z 15 VII 1961, wprowadziła ośmioklasową szkołę podstawową, przedłużając tym samym naukę z 11 do 12 klas.  programem, polegała na zorganizowaniu w roku szkolnym 1966/67 klasy ósmej, do której poszli jako pierwsi uczniowie z rocznika 1952. W 1966 roku utworzono Zespół Szkół Nr 9, składający się z ośmioletniej Szkoły Podstawowej nr 261 i czteroletniego Liceum Ogólnokształcącego nr 38. W 1970 roku obowiązki dyrektora szkoły po jej wieloletnim pracowniku i dyrektorze Janie Kazimierczaku przejęła Grażyna Micuła, wieloletnia nauczycielka  matematyki. 
i „Stary” dyrektor szkoły wspólnymi staraniami dążyli do nadania szkole imienia. Wniosek w tej sprawie złożono do kuratorium oświaty w lutym 1971 roku z zamiarem ogłoszenia nowego imienia 14 września 1971 roku, w rocznicę śmierci proponowanego patrona.

    Ambitnego terminu nie udało się dotrzymać. Ostatecznie udało się to kilka miesięcy później. 4 maja 1972 odbyło się uroczyste nadanie imienia Stanisława Kostki Potockiego Szkole Podstawowej nr 261 oraz XXXVIII LO, połączone z wręczeniem sztandarów i ślubowaniem. O uroczystości poinformował Dziennik Telewizyjny, przybliżając jednocześnie widzom sylwetkę patrona szkoły – wybitnego działacza Komisji Edukacji Narodowej, zwolennika reform i postępu, zasłużonego twórcy oświaty.

    Przez długi czas stosowano numer liceum zapisywany cyframi arabskimi, „38”, nie zaś rzymskimi, „XXXVIII”. Również tarcza szkolna z lat 60. przedstawia białą liczbę „38” na czerwonym polu. Rzymską numerację konsekwentnie stosowano co najmniej od początku lat 70.

 

DALSZY ROZWÓJ SZKOŁY

    Ważną zmianę szkoła przeszła w 1999 roku. Na mocy reformy oświaty w miejsce ośmioklasowej szkoły podstawowej i czteroletniego liceum powstały  sześcioletnie podstawówki, trzyletnie gimnazja i trzyletnie licea. W naszym zespole szkół nie utworzono nowego podmiotu – gimnazjum. W ten sposób powstała luka, gdyż absolwenci kończący szkołę podstawową nr 261 naukę musieli kontynuować w innej placówce. Ostatni absolwenci 8-letniej szkoły podstawowej (z rocznika 1985/1986) opuścili mury naszej placówki w roku szkolnym 1999/2000. W 2004 roku zmieniano w Warszawie numerację niektórych zespołów szkół, w tym naszego. Dotychczas obowiązujący nr 9 zmieniono na obowiązujący do dzisiaj nr 79.

    W roku szkolnym 2008/2009 budynek szkoły przeszedł gruntowny remont – na ten czas zajęcia przeniesiono do trzech innych placówek. Dzięki temu szkoła zyskała dodatkową kondygnację, a tym samym kilkanaście nowych sal, wyposażonych w najnowszy sprzęt RTV, salę – laboratorium do języków obcych oraz salę multimedialną. Od tego czasu, w miarę zwiększania się lub zmniejszania liczby oddziałów w szkole podstawowej lub liceum wnętrze budynku, a w szczególności układ sal były wielokrotnie zmieniana. W 2021 roku wprowadzono nową numerację pomieszczeń wewnątrz budynku.

    W 2011 r. na terenie szkoły powstała hala sportowa z pełnowymiarową krytą pływalnią. Kolejnym ważnym remontem była wymiana parkanu pochodzacego z końca lat 50. od strony ul. Wiertniczej i Kolegiackiej, przeprowadzona w 2022 roku.

    W 2016 roku ogłoszono konkurs na nowe logo szkoły. Ostatecznie wygrał projekt uczennicy klasy matematycznej, Agaty Bajerowskiej, inspirowany tarczą herbową Stanisława Kostki Potockiego. Zastąpił on dawne logo szkoły, przedstawiające inicjały patrona placówki.

    W roku szkolnym 2017/18 w ramach reformy oświaty przywrócono ośmioletnią szkołę podstawową. Licząc od tego roku można, po 17-letniej przerwie, jak w latach 1952-2000 odbyć całą obowiązkową edukację w szkole im. Stanisława Kostki Potockiego. W latach 2019-2022 w XXXVIII Liceum funkcjonowały równolegle oddziały „starego”, trzyletniego systemu i „nowego”, czteroletniego. Ostatni absolwenci liceum „starej podstawy” opuścili mury naszej szkoły w 2022 roku, kończąc 22-letnią historię trójklasowego liceum.

    W 2022 roku obchodziliśmy jubileusz 70.-lecia szkoły, na potrzeby którego powstał również powyższy tekst. Za pomoc w jego powstaniu gorąco dziękuję p. Wojciechowi Parzyńskiem, autorowi książki O liceum w Wilanowie i jego twórcy słów kilka, która pozostaje podstawowym opracowaniem historii szkoły.

Tomasz Michalik